2566-2 ปวริศา ผลกล้า-วิทยานิพนธ์

22 2.4.4 ทฤษฎีบทบาท (Role Theory) ทฤษฎีบทบาท หมายถึงบรรทัดฐานทางวัฒนธรรมเกี่ยวกับแง่มุมทางจิตวิทยาและ ปฏิสัมพันธ์ของสมาชิกในสังคม เช่น แม่ พ่อ ลูกชาย ลูกสาว และปู่ย่าตายาย ผู้ริเริ่มทฤษฎีบทบาทคือ Ralph Linton ในด้านสังคมวิทยา และ George Herbert Mead โดยบุคคลจะรู้จักบทบาทเหล่านี้ได้ ดีเพียงใด พิจารณาจากจากประสบการณ์และความรู้ก่อนหน้านี้ที่ได้รับโดยตรงหรือผ่านการสังเกต แทนจากสื่อ ผ่านการ์ตูน การสนทนา หรือ ห้องเรียน หรือการได้รับการฝึกอบรม แม้ทฤษฎีของ บทบาทมีต้นกาเนิดมาจากละคร มันไม่ได้หมายถึงตัวละครเฉพาะ แต่เป็นแนวคิดที่เป็นนามธรรม แม้ว่าแนวคิดเรื่องบทบาทจะเกิดในละคร แต่ก็มีการศึกษาและประยุกต์ใช้ในสังคมวิทยาและจิตวิทยา สังคมอย่างกว้างขวาง นิยามของบทบาทมีมากมาย นักวิชาการหลายท่านมีความเห็นเป็นของตนเอง แต่สามารถสรุปได้เป็น 2 ประเภท คือ ประเภทหนึ่งจากมุมมองทางสังคมวิทยา โดยเริ่มจาก ความสัมพันธ์ทางสังคม บรรทัดฐานทางสังคม สถานะทางสังคม และอัตลักษณ์ทางสังคม อีกประการ หนึ่งมาจากมุมมองทางจิตวิทยาสังคม โดยมุ่งเน้นไปที่พฤติกรรมและรูปแบบพฤติกรรมของแต่ละ บุคคล แม้ว่านักวิชาการจะมีมุมมองที่แตกต่างกันเกี่ยวกับคาจากัดความของบทบาท แต่ทั้งหมดถือว่า บทบาทเป็น "ความสัมพันธ์" ชนิดหนึ่ง โดยผู้สูงอายุที่เกษียณอายุมักจะต้องใช้เวลาในการจัดการกับการเปลี่ยนแปลงบทบาทและ การปรับตัวให้เข้ากับสังคมอีกครั้ง ในช่วงเวลานี้ความสามารถในการปรับตัวทางสังคมของผู้สูงอายุจะ ลดลง และระยะเวลาของความรู้สึกไม่สบายทางสังคมจะแตกต่างกันไปตามระยะเวลามากกว่าหนึ่งปี หลังเกษียณ บทบาทของผู้สูงอายุมีการเปลี่ยนแปลงอย่างมาก จากมุมมองทางสังคมผ้สูงอายุไม่ต้อง ทางานอีกต่อไปแต่ต้องการพักผ่อน ในระดับครอบครัวผู้สูงอายุเปลี่ยนจากบทบาทหลักเป็นบทบาทที่ ต้องพึ่งพา ในเวลานี้ ผู้สูงอายุจาเป็นต้องรับรู้ถึงการเปลี่ยนแปลงนี้อย่างชัดเจน เพื่อให้บรรลุถึงการ ตระหนักรู้ในบทบาทของตนเองและปรับตัวให้เข้ากับวิถีชีวิตใหม่ ในสังคมผู้สูงอายุ (Xiong Ding และ Min Ran, 2022) ลัดดา สุทน ได้กล่าวว่าทฤษฎีบทบาท คือ การที่บุคคลมีการปรับตัวต่อความสูงอายุ และการเป็นผู้สูงอายุ กล่าวคือ ตลอดช่วงชีวิตของบุคคลจะผ่านบทบาททางสังคมหลายบทบาท เช่น การเป็นพ่อแม่ ปู่ย่า เป็นต้น บทบาทเหล่านี้จะเป็นสิ่งที่แยกแยะสถานภาพทางสังคมและทัศนะที่มีต่อ ตนเอง ผู้สูงอายุเป็นผู้ที่มีบทบาทสาคัญต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของสังคมเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ ประสบการณ์บทบาทและความสัมพันธ์กับบุคคลอื่นขึ้นอยู่กับการที่ผู้อื่นให้ความสาคัญ อีกด้วย บทบาทของผู้สูงอายุทางสังคมที่แสดงออกทางด้านสถานภาพ ได้แก่ การเป็นผู้นาด้านวิทยาการต่าง ๆ เช่น มีความรู้ความเชี่ยวชาญทางสังคมในการให้คาปรึกษาแนะนาต่าง ๆ (ลัดดา สุทนต์, 2551) เมื่อผู้สูงอายุที่มีกิจกรรมที่ต้องปฏิบัติอยู่เสมอ จะส่งผลให้มีสุขภาพดีทั้งกายและจิตใจ อารมณ์ เกิดความพึงพอใจในชีวิต เกิดภาพพจน์ที่ดีต่อตัวเอง และสามารถปรับตัวให้เข้ากับการ เปลี่ยนแปลงได้ดี จะปรับตัวได้ดีกว่าผู้สูงอายุที่เฉยชาหรือปราศจากกิจกรรมใด ๆ โดยกิจกรรมที่ ผู้สูงอายุดาเนินการ ได้แก่ การมีส่วนร่วมในสังคมการมีงานอดิเรก การทางานที่มีรายได้ การส่งเสริม สุขอนามัยและการพัฒนาท้องถิ่นสังคม (ประพิศ จันทร์พฤกษา, 2537) ดังนั้น แม้ผู้สูงอายุจะมีการเปลี่ยนแปลงตามบทบาทต่าง ๆ ในชีวิตไปตามระยะเวลา ก็ ควรปรับตัวกับบทบาทที่เปลี่ยนแปลงไปและทาตามความตั้งใจต่อไปและประสบความสาเร็จในการ แสดงบทบาทของตน ตามหลักการของทฤษฎีบทบาท