วารสารวิชาการนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ

ทำ�เป็นบางวันบางเวลาแล้วแต่โอกาสจะอำ�นวย ต่อมาเห็นว่าการยกร่างล่าช้ามาก จึงได้ทำ�เป็นงานประจำ�วันตั้งแต่เดือนกันยายน พ.ศ. 2481 เป็นต้นมา แม้เช่นนั้นก็ ปรากฏว่าผลของงานไม่ลุล่วงไปได้เร็วสมความประสงค์ของทางราชการ โดยเหตุผล หลายประการ เช่น (1) พื้นความรู้ของดะโต๊ะยุติธรรมไม่ถึงขนาดพอที่จะหยั่งถึงปัญหา อันจะพึงเกิดขึ้นได้ จึงไม่สามารถที่จะรวบรวมหลักการต่าง ๆ ได้หมดสิ้นโดยลำ�พัง ทั้งนี้ เพราะไม่มีสำ�นักศึกษา กีตาบที่เป็นหลักฐาน ดะโต๊ะยุติธรรมก็ไม่เคยผ่านการศึกษาจาก สำ�นักศึกษาเช่นว่านั้น นอกจากศึกษาจากผู้รู้บ้างและจากตำ�ราบ้างเท่านั้น ประกอบกับ คดีประเภทศาสนาอิสลามซึ่งมีมาสู่ศาลในขณะนั้นมีจำ�นวนเล็กน้อย อย่างมากประมาณ ปีละ 10 เรื่อง บางปีก็ไม่ถึง 10 เรื่อง คดีแทบทั้งหมดมีแต่ปัญหาข้อเท็จจริงง่าย ๆ ไม่ค่อยจะมีปัญหาข้อกฎหมาย ดะโต๊ะยุติธรรมจึงไม่ได้เตรียมศึกษาปัญหาข้อกฎหมาย มาก่อน ฉะนั้นเมื่อต้องมารวบรวมหลักกฎหมายอิสลามเพื่อยกร่างให้เป็นไปตามรูป แบบกฎหมายในปัจจุบัน จึงไม่สามารถที่จะรวบรวมหลักการให้สมบูรณ์ได้โดยลำ�พัง จำ�ต้องช่วยสอบถามปัญหาต่าง ๆ เพื่อคงหลักการให้สมบูรณ์ ซึ่งดะโต๊ะยุติธรรม ต้องขอเวลาตรวจค้นหลักฐานอยู่เป็นประจำ� ครั้นได้หลักการแล้วก็บันทึกรวมไว้เป็น รายข้อย่อย เมื่อรวบรวมหลักการได้พอที่จะรวมเป็นหมวดได้แล้วก็ปรับปรุงแบ่งแยก อีกชั้นหนึ่ง ข้อใดซึ่งควรรวมเข้าเป็นข้อเดียวกันก็รวมเข้าด้วยกัน ข้อใดซึ่งควรแยกออก จากกันก็แยกออกไปและจัดเรียงลำ�ดับข้อซึ่งควรเรียงไว้ก่อนและหลังไปพร้อมกันด้วย ในที่สุดจึงยกร่างเป็นมาตราโดยสำ�นวนกฎหมาย (2) ปัญหาซับซ้อนมักมีเกิดขึ้นในขณะยกร่างมาก ดะโต๊ะยุติธรรมต้อง ใช้เวลาค้นคว้าหลักฐานจากกีตาบหลายฉบับ ปัญหาบางข้อต้องใช้เวลาค้นหาหลักฐาน หลายวัน (3) ปัญหาบางข้อเมื่อตรวจค้นแล้วปรากฏว่าไม่มีบัญญัติไว้ในกีตาบ แต่ถ้าละทิ้งไว้หลักการก็จะบกพร่อง จำ�ต้องร่างไว้เพื่อให้หลักการสมบูรณ์ ต้องอาศัย หลักเทียบเคียงและลงมติร่างไป (4) บ่อยครั้งที่ร่างมาตราใดมาตราหนึ่งเสร็จแล้วภายหลังดะโต๊ะ ยุติธรรมตรวจพบในกีตาบอีกฉบับหนึ่งบัญญัติหลักไว้แนบเนียนมีเหตุผลดีก็เสนอขอ แก้หลักในมาตราที่ร่างไปแล้วบ้าง ขอเพิ่มเติมบ้าง ก็ต้องยุบมาตรานั้นยกร่างใหม่ วารสารวิชาการนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ ปีที่ 5 ฉบับที่ 7 มกราคม - ธันวาคม 2557 