เอกสารประชุมวิชาการระดับขาติมหาวิทยาลัยทักษิณ ครั้งที่ 28 2561

947 งานวิจัยและนวัตกรรมเพื่อสังคมที่มั่นคง มั่งคั่ง และยั่งยืน (Research and Innovation for Social Stability, Prosperity and Sustainability) 2 Researcher, Center of Excellence in Plant Biotechnology, Chiang Mai Rajabhat University, Chiang Mai, 50300 3 Student of B.Ed. in Biology, Faculty of Education, Chiang Mai Rajabhat University, Chiang Mai, 50300 * Corresponding author: Tel.: 053-855626. E-mail address: nsemsang@gmail.com บทนา ผักพื้นบ้านที่พบได้ทั่วไปทุกครัวเรือน ถูกนามาใช้ประโยชน์ทั้งทางด้านการปรุงอาหาร บารุงร่างกาย และผัก พื้นบ้านบางชนิดยังมีสรรพคุณทางยาที่ถูกนามาใช้เป็นสมุนไพรในการรักษาโรคได้อีกด้วย แบคทีเ รีย Escherichai coli, Klebsiella pneumoniae, Bacillus cereus และ Staphylococcus aureus เป็นแบคทีเรียที่มักก่อโรคในคน ที่ทาให้เกิดโรคอาหารเป็นพิษ food poisoning) หรือการติดเชื้อในทางเดินอาหาร ที่ ส่งผลเสียต่อสุขภาพ การรักษานิยมใช้การรับประทานยาปฏิชีวนะซึ่งอาจจะส่งผลให้ผู้ปśวยเกิดอาการดื้อยาได้ในภายหลัง ปŦจจุบันมีผู้สนใจเกี่ยวกับการนาสมุนไพรมาใช้ในการรักษาโรคมากขึ้น เนื่องจากไม่เป็นอันตรายและช่วยลดการดื้อยา นอกจากนี้การนาสมุนไพรมาใช้เป็นยารักษาโรคยังเป็นการเพิ่มคุณค่าและมูลค่าให้กับพืชพันธุ์ของไทยอีกด้วย ผักฮ้วนหมู ผักขี้เหล็ก มะรุม และสะเดา เป็นผักพื้นบ้านที่พบในท้องถิ่นภาคเหนือของประเทศไทย เป็นพืชที่ขึ้น เองตามธรรมชาติ โดยทั่วไปจะถูกนาใบและยอดมาใช้ในการประกอบอาหาร นอกจากนี้ผักเหล่านี้ยังมีสรรพคุณทางยา เช่น บารุงโลหิต บารุงหัวใจ ช่วยชะลอวัย และปŜองกันมะเร็ง ในงานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาฤทธิ์ในการยับยั้งแบคทีเรียก่อ โรคในคน ชนิด คือ E . coli, K . pneumoniae, B . cereus และ S . aureus ของสารสกัดจากสะเดา ฮ้วนหมู ขี้เหล็ก ผัก แพว มะรุม ที่สกัดด้วยเอทิลแอลกอฮอล์ 95% เพื่อใช้เป็นข้อมูลและแนวทางในการพัฒนายาจากผักพื้นบ้านของไทยต่อไป üัสดč อčปกรèŤ แúะüิธีดาเนินการ การสกัดสารจากผักพื้นบ้าน 5 ชนิด ได้แก่ สะเดา Azadirachta indica ) ฮ้วนหมู Dregea volubillis ) ขี้เหล็ก Senna siamea ) และ มะรุม Moringa oleifera ) โดยเก็บตัวอย่างใบจากพื้นที่ อาเภอไชยปราการ จังหวัดเชียงใหม่ ช่วง เดือนสิงหาคม พ.ศ. 2559 มาล้างให้สะอาด สับให้เป็นชิ้นเล็ก ė แล้วอบที่อุณหภูมิ 50 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 2 ชั่วโมง จากนั้นนามาบดให้ละเอียด แช่ตัวอย่างผักที่บดละเอียดในตัวทาละลาย เอทานอล 95% ในอัตราส่วน 1 ตัวอย่างผัก 25 กรัมต่อตัวทาละลาย 100 มิลลิลิตร) เขย่าเป็นเวลา 2 ชั่วโมง จากนั้นนาไปกรองแยกสารสกัดหยาบออกด้วยผ้าขาวบาง และกระดาษกรอง Whatman เบอร์ 1 นาของเหลวที่ได้ไประเหยเอาตัวทาละลายออกด้วยที่อุณหภูมิ 50 องศาเซลเซียส จนได้สารสกัดหยาบ จากนั้นนาไปชั่งน้าหนักสารสกัดที่ได้ แล้วเก็บใส่อะลูมิเนียมôอยล์ แช่ไว้ที่อุณหภูมิ - 20 องศาเซลเซียส สารสกัดหยาบที่จะนาไปทดสอบจะถูกละลายในตัวทาละลายเอทานอล 50% ให้มีความเข้มข้น 10 มิลลิกรัมต่อมิลลิลิตร เชื้อแบคทีเรียที่ใช้ในการทดสอบ ซึ่งได้รับความอนุเคราะห์จากห้องปãิบัติการจุลชีววิทยา ภาคชีววิทยา คณะ วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ จานวน สายพันธุ์ ได้แก่ Escherichai coli, Klebsiella pneumoniae, Bacillus cereus และ Staphylococcus aureus เตรียมเชื้อจุลินทรีย์ในการทดลอง ดัดแปลงจากวิธี ของ ทิåิมา และ กัลยาภรณ์ , 2555 [1]) โดยการเขี่ยโคโลนีของเชื้อที่ต้องการทดสอบมา 1 โคโลนี เพาะเลี้ยงไว้ในอาหาร เลี้ยงเชื้อชนิดเหลว Nutrient broth NB ) เขย่าเป็นเวลา 24 ชั่วโมง ที่อุณหภูมิ 37 องศาเซลเซียส ให้ได้ค่าดูดกลืนแสงที่ ความยาว 600 นาโนเมตรเท่ากับ 0.1 ซึ่งจะมีจานวนเซลล์เท่ากับ 10 8 CFU/ml การทดสอบฤทธิ์ในการยับยั้งเชื้อจุลินทรีย์ของสารสกัดด้วยวิธี paper disc diffusion ดัดแปลงจาก Rauha et al., 2000 [2]) โดยการนาแบคทีเรียที่เพาะเลี้ยงให้มีค่าดูดกลืนแสงเท่ากับ 0.1 ซึ่งมีจานวนเซลล์เท่ากับ 10 8 CFU/ml มา เกลี่ยให้ทั่วบนอาหาร Nutrient agar NA ) ด้วย sterile cotton swab จากนั้นวางแผ่น paper disc ขนาดเส้นผ่าน ศูนย์กลาง 0.6 เซนติเมตร จานวน 4 ชิ้นต่อ 1 จานเพาะเชื้อ แล้วหยดสารทดสอบปริมาตร 20 ไมโครลิตร ลงไปบนแผ่น paper disc นาไปบ่มเลี้ยงเชื้อที่อุณหภูมิ 37 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 24 ชั่วโมง แล้วตรวจวัดผลโดยการวัดขนาดเส้นผ่าน ศูนย์กลางของวงใสรอบ paper disc หรือบริเวณยับยั้ง Inhibition zone ) จานวน 3 เส้นต่อ 1 ตัวอย่าง การหาค่าความเข้มข้นต่าสุดของสารสกัดที่สามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อ Minimal inhibitory concentration : MIC ) ด้วยวิธี Broth dilution technique [3] โดยนาหลอดทดลองที่ผ่านการฆ่าเชื้อ จานวน 10 หลอด ที่มีอาหารเลี้ยงเชื้อ Nutrient broth NB) และสารสกัดที่มีเข้มข้น 50 , 25, 12.5 , 6.25, 3.125 , 1.5 2 0. 1 , 0.390 ,