เอกสารการประชุมวิชาการและนำเสนอผลงานวิจัย ครั้งที่ 21 / 2554 (Oral) - page 95

บทนํา
ปั จจุบันสภาพแวดล้อม ทรั พยากรธรรมชาติถูกทําลายลงเป็ นจํานวนมาก เนืÉองจากการทํามาหากินและการบุกรุ ก
พืÊ นทีÉเพืÉอทําการเพาะปลู ก ประกอบกับสภาพแวดล้อมทีÉเปลีÉยนแปลงไปรวมถึงปั จจัยต่างๆอี กหลายประการ ส่งผลทําให้
พืÊ นทีÉป่ าส่วนใหญ่เสืÉอมโทรมและเกิ ดปัญหาภัยธรรมชาติตามมา ดังนัÊ นการจัดการทรั พยากรธรรมชาติอย่างยัÉงยืน จึงเป็ น
ยุทธศาสตร์ เชิงพัฒนาทีÉสํ าคัญ ทัÊ งนีÊ ความสําเร็ จและความยัÉงยืนต้องให้ชุมชนมีส่วนร่ วมในการวิเคราะห์ปัญหา กําหนด
เป้ าหมายการทํางานและสรุ ปบทเรี ยนร่ วมกัน วางแผนการทํางานในกิจกรรมต่างๆ โดยเน้นหลักการพึÉ งตนเอง โกมล
(2535) ได้ เสนอแนวคิ ดการจัดการทรั พยากรทีÉ ชุมชนมี ส่ วนร่ วมว่ าควรมีการกระจายอํานาจในการดู แลรักษา
ทรัพยากรธรรมชาติ โดยให้ชุมชนเป็ นผู ้ จัดการรั กษา และให้ชุมชนได้รับประโยชน์ได้อย่างถูกต้องตามกฎหมาย ในขณะ
ทีÉ ชัยอนันท์ และกุสุ มา (2536) กล่าวว่า การเข้าถึงทรั พยากรป่ าไม้ระหว่างรั ฐกับประชาชนนัÊ นมี ความแตกต่างกัน
ประชาชนมี ความสัมพันธ์ในลักษณะสอดคล้องกลมกลืนกับธรรมชาติ ส่วนรั ฐเป็ นการจัดการในลักษณะแทรกแซงต่อ
ธรรมชาติ นําไปสู่ ภาวะทีÉเรี ยกว่าการขัดแย้งด้านทรัพยากร การแก้ไขข้อขัดแย้งดังกล่าว จึ งจําเป็ นต้องให้ชุมชนเข้ามามี
ส่วนร่ วม เพืÉ อรักษาระบบนิ เวศน์ของชุมชน และดํารงรั กษาไว้ซึÉ งความเชืÉอ ประเพณี วัฒนธรรมท้องถิÉ น เกีÉยวกับการ
อนุรักษ์ ซึÉ งจากการศึกษาของธวัชชัย (2551) พบว่า การจัดการและอนุ รักษ์ทรั พยากรนอกจากอาศัยองค์ความรู ้ทีÉมีอยู่ใน
ชุมชนร่ วมกับความรู ้จากภายนอกชุมชน เพืÉอปรับประยุกต์ให้เกิดความเหมาะสมกับกระแสเปลีÉยนแปลงภายนอก ทัÊงนีÊ
ต้องอาศัยกระบวนการเรี ยนรู ้ร่วมกันของคนในชุมชนด้วย
เครื อข่ายลุ่มนํÊ าขุนแม่หาด เป็ นการรวมตัวของชุ มชนชาวไทยภูเขาเผ่ากะเหรีÉ ยง มี จํานวน 10 หมู่บ้าน อยู่ในเขตพืÊ นทีÉ
อําเภออมก๋อย จั งหวัดเชียงใหม่ ซึÉ งเป็ นป่ าต้นนํÊ า จากบทเรี ยนของชุมชนในเขตพืÊนทีÉลุ่มนํÊาขุนแม่หาดทีÉผ่านมา พบว่า
ปั จจุบันสภาพแวดล้อมทัÉวไปของลุ่ มนํÊ าขุนแม่ หาด ทรัพยากรธรรมชาติ ถูกทําลายลงเป็ นจํานวนมาก เนืÉ องจากการตัด
ต้นไม้จากป่ ามาทําเป็นฟื น คิดเป็ น 10.04 ตันต่ อเดือน การล่าสัตว์และเก็บหาของป่ าข้ามเขตหมู่บ้าน การจับสั ตว์นํÊ าโดย
ผิดวิธี รวมถึงปั จจัยอืÉ นๆอีกหลายประการ ส่งผลทําให้พืÊ นทีÉป่ าส่ วนใหญ่เสืÉ อมโทรม ลําห้วยตืÊนเขิน ปลาในลําธารและ
สัตว์ป่ าหายไป เกิ ดปัญหาภัยธรรมชาติตามมา
ดังนัÊ น ผู ้ วิจั ยจึงสนใจการศึกษาการจัดการทรั พยากรธรรมชาติอย่างยัÉงยืนโดยกระบวนการมีส่ วนร่ วมของชุมชน
โดยส่ งเสริมการสร้ างเครื อข่ายสิÉ งแวดล้อมระหว่างหมู่บ้าน ร่วมวางระเบี ยบการใช้ทรั พยากรธรรมชาติ การฟืÊ นฟู ป่ า
ตลอดจนการบริ หารจัดการทรั พยากรธรรมชาติอย่างยัÉงยืน ทัÊงนีÊ เพืÉ อให้เครื อข่ ายลุ่มนํÊ าขุนแม่หาด เป็ นต้นแบบการสร้ าง
ความสามารถในการจัดการปัญหาและการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิÉ งแวดล้อม ลดการทําลายทรัพยากรธรรมชาติ
อยู่ กับสิÉงแวดล้อมอย่างยัÉงยืน
วิธีการวิจัย
คณะทํางานได้เลื อกพื ÊนทีÉ ลุ่ มนํÊ าขุ นแม่ หาดเป็ นพืÊ นทีÉทํางาน นําประเด็ นเรืÉ องผลกระทบจากสภาพแวดล้ อมทีÉ
เปลีÉ ยนแปลงไป และส่งผลกระทบต่อการดําเนิ นชีวิตของประชากรในเขตพืÊนทีÉลุ่มนํÊ าขุนแม่หาด หลักการดําเนิ นงานใช้
หลัก Plan-Do-Check-Act (PDCA) เป็ นหลักในการคิ ดและสร้างกระบวนการเรี ยนรู้ จากปัญหาเรืÉ องสภาพแวดล้อมทีÉ
เปลีÉยนแปลงไปเป็ นประเด็นในการสร้างกระบวนการคิด โดยฝึ กให้ตัวแทนจาก 10 ชุ มชนได้คิดเป็ น ทําเป็ น มีการสรุ ป
ปัญหา วิเคราะห์ ปัญหา เพืÉอปรับแก้แผนงานโดยยึดถื อเรืÉองการพึÉ งตนเองเป็ นหลัก รายละเอียดดังแสดงในตารางทีÉ 1