68
บทนา
โรคพยาธิ
หนอนหั
วใจสุ
นั
ข (canine heartworm disease) เป็
นโรคที่
เกิ
ดจากพยาธิ
ฟิ
ลาเรี
ย (filarial worm) ใน
สกุ
ล
Dirofilaria
ซึ่
งในสกุ
ลนี้
มี
ทั้
งหมด 27 ชนิ
ด และมี
15 ชนิ
ด ที่
อาจก่
อให้
เกิ
ดปั
ญหาต่
อสุ
ขภาพของโฮสต์
สุ
ดท้
าย
(definitive hosts) [1] เป็
นสั
ตว์
เลี้
ยงลู
กด้
วยนม ซึ่
งส่
วนใหญ่
เป็
นสั
ตว์
จาพวกลิ
งและสั
ตว์
กิ
นเนื้
อ ตั
วเต็
มวั
ยของพยาธิ
พบอยู่
ภายใต้
เนื้
อเยื่
อของผิ
วหนั
งหรื
อในหั
วใจ โรคพยาธิ
หนอนหั
วใจสุ
นั
ขจั
ดเป็
นโรคที่
มี
ความสาคั
ญและสร้
างปั
ญหาในสั
ตว์
เลี้
ยงมา
แต่
ดั้
งเดิ
มและเป็
นที่
ยอมรั
บว่
าโรคนี้
อาจมี
การพั
ฒนาการติ
ดต่
อจากสั
ตว์
สู่
คนได้
(zoonosis) [2] พยาธิ
Dirofilaria
ที่
เป็
น
อั
นตรายต่
อกลุ่
มสั
ตว์
เลี้
ยงของมนุ
ษย์
และอาจเป็
นไปได้
ที่
จะติ
ดต่
อถึ
งคนได้
นั้
นมี
2 ชนิ
ดคื
อ
D. repens
และ
D. immitis
[3]
ในประเทศไทยมี
การตรวจพบไมโครฟิ
ลาเรี
ยของพยาธิ
ทั้
ง 2 ชนิ
ดในกระเลื
อดสุ
นั
ข และแมว และมี
รายงานการพบ
D.
immitis
ได้
มากที่
สุ
ดในสุ
นั
ข [4] ยุ
งเป็
นโฮสต์
กึ่
งกลาง (intermedian host) และเป็
นพาหะของพยาธิ
หนอนหั
วใจสุ
นั
ข ยุ
ง
ได้
รั
บพยาธิ
ฟิ
ลาเรี
ยจากการกิ
นเลื
อด (blood meal) ที่
มี
พยาธิ
ระยะไมโครฟิ
ลาเรี
ยจากสั
ตว์
ที่
มี
การติ
ดเชื้
อ ดั
งนั้
น
คุ
ณลั
กษณะสาคั
ญอย่
างหนึ่
งของยุ
งที่
มี
ศั
กยภาพในการเป็
นพาหะนาโรคนี้
ได้
นั้
น จะต้
องมี
ลั
กษณะพฤติ
กรรมการออกหากิ
นที่
สอดคล้
องกั
บช่
วงเวลาที่
ตั
วอ่
อนในระยะไมโครฟิ
ลาเรี
ย (microfilaria) ปรากฏในกระแสเลื
อดของสั
ตว์
เลี้
ยงลู
กด้
วยนมด้
วย
ตั
วอ่
อนของพยาธิ
(larva) ระยะแรกที่
อยู่
ในตั
วยุ
งนี้
ส่
วนใหญ่
จะอาศั
ยอยู่
ใน malpighian tubules ของยุ
ง เพื่
อพั
ฒนา
ก่
อนที่
จะเจริ
ญเติ
บโตเป็
นระยะอื่
นต่
อไป [5] ไมโครฟิ
ลาเรี
ย
D
.
immitis
จะออกสู่
กระแสเลื
อดในช่
วงเวลากลางคื
น พบไม
โครฟิ
ลาเรี
ยมากที่
สุ
ดช่
วง 21:00 น.และน้
อยที่
สุ
ดช่
วง 11:00 น. [6] สาหรั
บพยาธิ
หนอนหั
วใจมั
กจะพบได้
ทั่
วไปในเขตที่
มี
อากาศอบอุ่
นและแถบเมื
องร้
อนทั่
วโลกรวมถึ
งประเทศไทยด้
วย ในประเทศไทยพบว่
าสุ
นั
ขนั้
นมี
โอกาสเป็
นโรคพยาธิ
หนอน
หั
วใจสู
ง [7] ยุ
งแต่
ละชนิ
ด (
Culex
spp.,
Aedes
spp. และ
Anopheles
spp.) ทาหน้
าที่
เป็
นโฮสต์
กึ่
งกลางเพื่
อให้
วงจร
ชี
วิ
ตของพยาธิ
ฟิ
ลาเรี
ยสมบู
รณ์
[8] และยุ
งพาหะหลั
กที่
มั
กพบว่
าสามารถนาโรคพยาธิ
หนอนหั
วใจสุ
นั
ขได้
คื
อ กลุ่
มยุ
งราคาญ
(
Culex
sp.) ซึ่
งมี
แหล่
งเพาะพั
นธุ์
ที่
ค่
อนข้
างหลากหลาย อาทิ
เช่
น ลู
กน้
ายุ
ง
Cx. gelidus
และ
Cx. tritaeniorhynchus
พบได้
มากตามแหล่
งน้
าธรรมชาติ
เช่
น หนองน้
า น้
าขั
งตามไร่
นา และแหล่
งน้
าตามรอยเท้
าสั
ตว์
ส่
วนยุ
ง
Cx.
quinquefasciatus
พบมากตามแหล่
งน้
าขั
งที่
เป็
นน้
าเน่
าเสี
ย ซึ่
งกลุ่
มยุ
งราคาญเหล่
านี้
เป็
นพาหะนาโรคไข้
สมองอั
กเสบ และ
โรคเท้
าช้
างในคน รวมถึ
งโรคพยาธิ
หนอนหั
วใจในสุ
นั
ข [9] อย่
างไรก็
ตามในแต่
ละพื้
นที่
อาจมี
ชนิ
ดยุ
งที่
แตกต่
างกั
น ดั
งนั้
นใน
การทางานวิ
จั
ยครั้
งนี้
จึ
งเป็
นการศึ
กษาชนิ
ดของยุ
งที่
มี
ศั
กยภาพในการเป็
นพาหะนาโรคพยาธิ
หนอนหั
วใจสุ
นั
ขในเขตชุ
มชน
หรื
อพื้
นที่
เคหสถาน ตาบลกาแพงแสน อาเภอกาแพงแสน จั
งหวั
ดนครปฐม รวมถึ
งการศึ
กษาความชุ
กชุ
มของยุ
งพาหะและ
พยาธิ
ฟิ
ลาเรี
ยในพื้
นที่
ดั
งกล่
าว
วิ
ธี
การวิ
จั
ย
พื้
นที่
ทาการศึ
กษา
พื้
นที่
ที่
ใช้
ในการทางานวิ
จั
ยเป็
นพื้
นที่
เคหสถานที่
ตั้
งอยู่
ในตาบลกาแพงแสน อาเภอกาแพงแสน จั
งหวั
ดนครปฐม
ทั้
งหมด 6 พื้
นที่
ได้
แก่
1) โรสรี
สอร์
ท (14
๐
00'17.43" N 99
๐
58'32.74" E)
2) สหกรณ์
โคนม กาแพงแสน (14
๐
00'09.88" N 99
๐
59'12.85" E)
3) ชุ
มชนเคหะบ้
านเอื้
ออาทร (13
๐
59'48.72" N 99
๐
59'34.36" E)
4) หอพั
กบ้
านแก้
วเรื
อนขวั
ญ (14
๐
01'19.47" N 99
๐
59'47.00" E)
5) ชุ
มชนตลาดกาแพงแสน (14
๐
00'22.04" N 99
๐
59'28.43" E)
6) โรงพยาบาลสั
ตว์
มหาวิ
ทยาลั
ยเกษตรศาสตร์
(14
๐
14'14.60" N 99
๐
58'24.66" E)
