เอกสารการประชุมวิชาการและนำเสนอผลงานวิจัย ครั้งที่ 21 / 2554 (Oral) - page 287

บทนํา
ปลาบึก(Mekong Giant , Pangasianodon gigas) จัดเป นปลาน้ําจืดที่ไมมีเกล็ดที่มีขนาดใหญที่สุดในโลก
เชื่อกันว ามีถิ่นอาศัยในเฉพาะแมน้ําโขงแหงเดียวเท านั้น มีอาณาบริเวณที่พบปลาบึกอาศัยอยู ตั้งแต ประเทศสาธารณรัฐ
ประชาชนจีน ประเทศเมียนมาร ประเทศสาธารณรั ฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ประเทศไทย ประเทศกัมพู ชา และ
สาธารณรัฐเวียดนามตอนใต สําหรับประเทศไทยพบปลาบึกตลอดแนวลําน้ําโขงตั้ งแตอําเภอเชียงแสนจังหวัดเชียงราย
ลงไปจนถึงอําเภอโขงเจียมจังหวัดอุบลราชธานี มีแหลงที่พบปลาบึกอาศัยอยู ชุกชุมอยูในเขต วังปลาบึกหรืออางปลาบึก
บานผาตั้ง อําเภอศรีเชียงใหม จังหวัดหนองคาย เชื่อกันวาเปนถิ่นที่อยูของปลาบึกมาตั้งแตดึกดําบรรพ เฉพาะวังปลาบึก
เคยจับปลาบึกไดไมต่ํากวาปละ 40 – 50 ตัว ในสมัยเมื่ อ 40 ปกอน
สหภาพนานาชาติเพื่อการอนุรักษธรรมชาติ และทรัพยากรธรรมชาติ(International Union of conservation or
Nature and Natural Resources หรือ World Conservative Union : IUCN) ไดจัดปลาบึกอยูในกลุม Critically Endangered
ที่เสี่ ยงตอการสูญพันธุ เนื่องจากคุณภาพน้ําที่ เสื่อมทรามลงจากการพัฒนาและการสรางเขื่อนบริเวณตนน้ําในประเทศจีน
รวมถึงการจับปลาในปริมาณที่มากเกินไป โดยในปพ.ศ. 2533 นั้น มีการจับปลาบึ กที่อําเภอเชียงของ จังหวัดเชียงรายได
มากถึง 33 ตัว และลดจํ านวนลงมาเรื่อย ๆ ในจนถึงจุดวิกฤตของจํานวนปลาบึก อันสงผลกระทบตอวิถีการดํารงชีวิตของ
ผูคนในบริเวณลุ มน้ําโขง
องคความรูในวงจรชีวิตของปลาบึกยังคงเป นความลับที่ตองคนหาคําตอบอยู ทั้งในทางวิชาการประมง
มนุษยศาสตร สังคมศาสตร วัฒนธรรม ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะอยางยิ่งในประเด็นว า ปลาบึก
ผสมพันธุ วางไข และอนุบาลตัวอ อนในสถานที่เชนไร ในสภาวะที่ปลาบึกเปนปลาที่เสี่ยงตอการสูญพันธุจากแหลง
ดั้งเดิมสูงมาก ในมิติของการศึ กษาวัฒนธรรมและภู มิป ญญาชาติพันธุ อาจเปนจุ ดเริ่มตนที่มีสําคัญในการคนหาความลับ
วงจรชีวิตของปลาบึกเกี่ยวกับแหลงวางไข และพื้นที่อนุบาลปลาบึกในถิ่นฐานดั้งเดิ ม(แมน้ําโขง) ดังตัวอย างขอมูลซึ่งได
จากการสังเกตของชาวประมงในบริเวณอํ าเภอเชียงแสน อํ าเภอเชียงของและอํ าเภอเวียงแกน จั งหวัดเชียงราย ที่มีการจับ
ปลาไดขณะที่ ปลายังไม ไดวางไขและปลาที่วางไขแลวในบริเวณนี้ พบว ามีการ “รัด” กันระหวางปลาตัวผูตัวเมียบริเวณ
ดังกลาวดวย
นอกจากนั้นการศึกษาเรื่องแหล งวางไขและอนุบาลลู กปลาบึก ในมิ ติของภูมิปญญาในแตละกลุ มชาติพั นธุที่ ตั้ง
ถิ่นฐานทั้งสองฝงแมน้ําโขง ผาน นิทาน ตํานาน เรื่องเลา และเอกสารตัวเขียน เพื่อนํามาถอดรหัสความหมายในเชิงพื้นที่
ในอันที่จะดํารงความหมายของมนุษยที่ มีตอสิ่งแวดลอมในบริบททางสังคมศาสตรสิ่งแวดลอม จึงมี ความสําคัญยิ่งตอ
การกําหนดพื้นที่เพื่อเปนแหลงอนุรักษใหปลาบึ กวางไขและอนุบาลลูกปลา โดยการมีสวนรวมของชุมชนที่ มีส วนไดเสีย
และเกี่ยวของ เพื่อกอให เกิดความรวมมือรวมใจในอั นที่จะปกปองทรัพยากรธรรมชาติซึ่งประมาณคามิไดของภู มิภาคนี้
วัตถุประสงคของการวิจัย
1.เพื่อสํารวจและศึกษาวัฒนธรรม ภู มิปญญาชาติพั นธุเกี่ยวกับปลาบึ กในพื้นที่สองฝงแมน้ําโขง
เชื่อมโยงกับการเปลี่ยนแปลงและพัฒนาอนุภูมิภาคลุมน้ําโขง(GMS)
2. เพื่อศึกษาแหลงวางไข และอนุบาลลู กปลาบึกจากฐานวัฒนธรรมและภูมิปญญาของกลุ มชาติพันธุ
3. เพื่อกําหนดพื้นที่การวางไขและอนุบาลลูกปลาบึกตามระบบตําแหน ง สารสนเทศภูมิศาสตร(GIS)