เอกสารการประชุมวิชาการและนำเสนอผลงานวิจัย ครั้งที่ 21 / 2554 (Oral) - page 289

2. ปลาบึกในฐานะมิติปลาจาวหรือปลาที่ มีเจาของ ในระยะนี้มนุษยเริ่ มจับปลาบึ กได แตมนุษยใหความหมาย
ของปลาบึกที่มีลําดับชั้นเหนือกวาปลาชนิดอื่นๆกลาวคือเปนปลามีเจาของที่ตองแบงปนกันที่ตองขอจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ (ผี)
การลาปลาบึกนั้น ตองขออนุญาตสิ่งศักดิ์ที่เปนเจาของกอนเสมอ การลาเมื่อไดปลาตัวแรกนั้น จะตองแจกจายใหกับ
ชาวบานใหครบถ วน และเมื่อจั บไดตัวที่ 2 ครึ่งหนึ่ งสามารถขายได จนเมื่อจั บไดปลาตัวที่ 3 ผูลาจึงสามารถขายไดทั้งตัว
ดังนั้น จึงเห็นวา ปลาบึกเปนของสวนรวม ไม ไดเปนของคนใดคนหนึ่งจนกวาจะมีมากเพียงพอ และผูคนไดรับ
ประโยชนจากปลาบึกเหลานั้นครบถวนแลว จึงจะสามารถใหผูลาหาประโยชนสวนตัวได จากปลาบึก จึงทําใหมิติของ
การอนุรักษของชาวบาน แตกตางจากการหามลา และแตกต างจากการลาเพื่อการทองเที่ยว และการคาอยางสิ้นเชิง
3. ปลาบึกในฐานะมิติพิธี กรรมของรัฐ ปลาบึกมีสถานะเปนสัญลักษณ ทางสังคมแตกตางกันระหวางกลุมชน
ชาติไทยกับชนชาติลาวโดยกลุมชนชาติ ลาวนั้นปลาบึกเปนสวนหนึ่ งของพิธีกรรมของกษัตริ ยที่จัดขึ้นทุกปทั้ งสองฝง
แมน้ํ าโขงไทยลาวในเขตเวียงจันทรสวนสําหรับกลุ มชนชาติไทยนั้นในเขตอําเถอเชียงของ การลาปลาบึกนั้นไมไดทํ า
ตลอดป แตจะทําในช วงเดือนเมษา-พฤษภาคม และเปนพิธีแบบชาวบานเฉพาะบุคคลเท านั้นจึ งทําใหลําดับชั้นของการ
ใหความหมายปลาบึกแตกตางกันระหวางรัฐและประชาชนสองฝ งแมน้ํ าโขง โดยความหมายในมิตินี้ชาวบานในเขต
อําเภอเชียงของ จั งหวัดเชียงรายสามารถจําแนกความแตกตางของปลาบึกได จากรูปรางลักษณะ แหลงที่มา และ
ระยะเวลาที่มาถึงพื้นที่แตทั้งนี้ปลาบึกในทัศนะของนักวิชาการประมงจะมีชนิดเดียวเทานั้ นแตสําหรับชาวประมง
พื้ นบานสามารถแบ งประเภทปลาบึกออกเปน 5 ประเภทดวยกัน ดังนี้
1. หัวใหญ หัวภูมิ หางฮั่ว หนั กประมาณ 300 กิโลกรัมจะมาทายปของการจับปลา
2. ปลานาง รูปรางสวยกวา สีชมพู 170-200กิโลกรัม
3. ปลาปากสั้น ปลาปากวิด ตัวสีเทา ท องชมพู
4. ปลามะไฟ หัวเรียวยาว ทองสีชมพู ออกสมแดง จะมาเป นฝูง
5. ปลาน้ํางึม สีดํา หางเทาอมดํา ทองออกสีเทามัวๆ
4. ปลาบึกในมิ ติที่ เปนเป นสินคา ในชวงนี้ปลาบึกไดมีความหมายในวัฒนธรรมบริโภคและการทองเที่ ยวมีการ
ใหความหมายถึงการบริโภคปลาบึกว าเปนอาหารชั้นสูงหายาก พิธีกรรมจับปลาบึ กไดเปลี่ยนจากพิธีแบบชาวบานมาเปน
พิ ธีกรรมเพื่อการทองเที่ยว
5. ปลาบึกในมิ ติที่ เปนทรัพยากรของรัฐ เมื่อรั ฐเขามาแยงชิงการใหความหมายปลาบึกแทนชาวบานเมื่อการนํา
ปลาบึกเขาเปนสวนหนึ่ งของสัตวที่กําลังสูญพันธุและกระแสการอนุรักษปลาบึกไดใหความหมายชาวบานที่ลาปลาบึกวา
เปนผูทําลายปลาบึ กในลําน้ํ าโขงการลาปลาบึกต องไดรับอนุญาตจากกรมประมง การเขาไปซื้ อเครื่องมือจับปลาของ
ชาวบานเพื่อไม ใหจับปลาอีกตอไป
6. ปลาบึ กในมิติที่เปนเรื่องการเมืองระหวางประเทศ เมื่อแมน้ําโขงกลายเป นแหลงทรัพยากรสวนรวมเกิดการ
แยงชิงทรัพยากรระหวางประเทศที่มีพรมแดนติดแมน้ําโขงเชนการสรางเขื่ อน การใชเปนเสนทางเดินเรือ การสัมปทาน
ที่ดินเพื่อการท องเที่ยวจากรัฐ และการเขามาของกลุ มอนุรักษ ทําใหพื้ นที่ของชาวบานกับปลาบึกหางออกจากกั น ความรู
อื่นๆเขามาแทนที่และกี ดกันชาวบานออกจากความรูเดิม
ความสัมพันธระหวางมนุษยกับปลาบึกนั้นยังคงมีความสัมพันธเชิงพื้นที่ทางวัฒนธรรมที่จะสามารถชวยให
การแย งชิงทรัพยากรในแมน้ําโขงระหวางรัฐใหตระหนั กถึงระบบที่ความสัมพันธทางวัฒนธรรมที่เรียกว า ชีววิทยาชาติ
พั นธุที่ จัดลําดับความสัมพั นธระหวางมนุษยกับธรรมชาติที่ มีอยูเหนือเสนเขตแดนของอํ านาจรัฐและอนุสัญญาการ
อนุรักษใดๆ ปลาบึกไดถูกอธิ บายในฐานะที่เปนสวนหนึ่งของระบบแมน้ําโขงในมิ ติทางวัฒนธรรมเชนเดี ยวกับมิติทาง
ทรัพยากรธรรมชาติ