เอกสารการประชุมวิชาการและนำเสนอผลงานวิจัย ครั้งที่ 21 / 2554 (Oral) - page 515

2
บทนํา
ในประเทศกําลังพัฒนาประชากรร้ อยละ 70 อาศัยและดํารงชี วิตอยู่ในชุมชนชนบท การใช้พลังงานของครัวเรื อน
แบ่งเป็ นพลังงานเชิงพาณิ ชย์ และพลังงานหมุนเวียน พลังงานจากเชื Êอเพลิงไม้ในรู ปฟื นและถ่ าน เป็ นแหล่ งพลังงานทีÉมีการใช้
ในชนบทมากกว่าร้ อยละ 90 (Noughton-Treves, 1996) ปัจจัยทางด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิÉ งแวดล้อม มี อิทธิพลต่ อการใช้
ไม้ฟื น คนในชุ มชนมีการเลือกชนิ ดและขนาดของไม้เพืÉอนํามาใช้ประโยชน์ในกิจกรรมต่างๆ ซึÉ งชนิด และขนาดของไม้มีผล
ต่อค่ าพลังงานความร้อน การพึÉ งพาป่ าเพืÉอใช้ไม้ฟื นอาจเป็ นสาเหตุ หนึÉ งของการทําลายป่ าไม้ และจากสภาพป่ าไม้ทีÉเสืÉ อม
โทรมลงทําให้การเก็บหาไม้ฟื นต้องใช้เวลาและระยะทางทีÉเพิÉมมากขึÊ น การใช้พลังงานของครัวเรื อนบนพืÊ นทีÉสูงส่ วนใหญ่
เป็ นการประกอบอาหาร (B.P.Bhatt.-M.S.Sachan, 2004) การหุ งต้มด้ วยเตาเปิ ดสร้ างปั ญหาจากควันและก๊ าซ
คาร์บอนไดออกไซด์ซึÉ งส่งผลเสี ยต่อสุขภาพของคนในชุมชน ปัญหาดังกล่าวสามารถลดได้โดยการใช้เทคโนโลยีการเผาไหม้
ทีÉมีประสิ ทธิภาพ (Barnes. D. Openshaw. K.. Smith. K.R. van der Plas. R., 1994) การใช้พลังงานจากเชืÊ อเพลิงชีวมวลด้วย
เทคโนโลยีเหมาะสมไม่ ก่ อให้เกิดมลภาวะและไม่ สร้างสภาวะเรื อนกระจก เนืÉองจากการปลู กทดแทนทําให้ ก๊าซ
คาร์บอนไดออกไซด์เกิดการหมุนเวี ยนและไม่มีการปลดปล่ อยเพิÉมเติ ม
ชุมชนชาวยองเหละ หมู่ ทีÉ 15 ตําบลอมก๋อย อําเภออมก๋ อย จังหวัดเชี ยงใหม่ เป็ นชุมชนหนึÉ งของชาวไทยภูเขาเผ่าป
กาเกอะญอ ตัÊงถิÉนฐานอยู่บนพืÊนทีÉสู ง มีกิจกรรมในการใช้ เตาเพืÉอการประกอบอาหารและให้ความอบอุ่นในเวลาเดี ยวกัน เตา
ทีÉใช้ คื อ เตาสามขา ซึÉ งเป็ นเตาทีÉเกิดการเผาไหม้ไม่ สําบูรณ์ จึงทําให้มีควันมากก่ อให้เกิดมลพิษภายในทีÉ อยู่อาศัย อี กทัÊงต้อง
คอยดู แลควบคุมไฟตลอดเวลา จากการศึ กษาเตาเศรษฐกิ จหรื อเตาปล่ องประหยัดฟื นพัฒนาโดยกรมป่ าไม่ ร่ วมกั บ
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษ์พลังงาน เป็ นเตาทีÉ มีประสิ ทธิ ภาพเชิงความร้ อนสูงกว่าเตาสามขา ทําให้สามารถลด
การใช้ฟื นในการหุ งต้มในการหุงต้มลงร้ อยละ 40 แต่พบปั ญหาในการส่งเสริ มคือ ขัÊนตอนการทําทีÉต้องใช้แบบพิมพ์ และมี
ส่วนผสมของปูนซีเมนต์ รวมถึ งเตามีขนาดใหญ่เคลืÉอนย้ายไม่สะดวก ใช้พืÊ นทีÉในการวางเตามาก ซึÉงเป็ นข้ออุปสรรคด้านการ
ยอมรับของงานการส่ งเสริ มการใช้เตาประหยัดฟื นในพืÊ นทีÉ คณะครูอาสาสมัครกลุ่ มขุนตืÉนใหม่ จึงริ เริÉ มสร้ างกระบวนการ
เรี ยนรู้ โดยประยุกต์วิธี การสร้ างเตาประหยัดฟื นรูปแบบเดิ ม โดยใช้วิธี การก่อดิ นแทนการใช้แบบพิ มพ์ ดําเนิ นการ
ณ บ้านเลอะกรา หมู่ทีÉ 5 ตําบลแม่ ตืÉน อําเภออมก๋ อย จังหวัดเชี ยงใหม่ ผลการทดสอบการใช้ฟื น พบว่า สามารถลดการใช้ ฟื น
เมืÉอเปรียบเทียบกับเตาสามขาประมาณร้อยละ 33 ใช้เวลาในการหุ งต้มน้อยลงร้ อยละ 28.6 (ผล ปันมูล, 2553) แต่พบปั ญหาทีÉ
พบในการส่ งเสริ มยังคงเหมือนเดิ ม คือ เตามีขนาดใหญ่และใช้พืÊนทีÉ ในการวางเตามาก ในอดีตทีÉผ่านมางานส่งเสริ มด้านต่างๆ
ในพืÊ นทีÉ พบว่า คนในชุมชนส่วนใหญ่มักมี บทบาทเป็ นผู้รับ ทําให้ภาพของการส่ งเสริ มของหน่วยงานคื อการนําสิÉงของมา
แจก คณะทํางานในครัÊ งนีÊ ได้ตัÊ งสมมุ ติฐานว่า พฤติกรรมดังกล่ าวทําให้คนในชุ มชนขาดความรู ้สึกเป็ นเจ้าของ ไม่คํานึ งถึง
คุ ณค่าของสิÉ งของทีÉได้รั บ ส่งผลต่ อความรับผิ ดชอบดูแลรั กษาและในท้ายทีÉสุ ด กระบวนการส่ งเสริ มอาจไม่ ประสบ
ความสําเร็จ ดังนัÊ นการดําเนิ นการในครัÊ งนีÊจึงต้องการให้ผู้ทีÉสนใจเข้าร่ วมโครงการฯ เป็ นผู้ทีÉสนใจนวตกรรมเตาฟื นรวมทัÊ ง
เป็ นผู ้ รับผิดชอบค่าใช้จ่ายเกีÉ ยวกับวัสดุในการจัดทําเตา เช่ น ปูนซีเมนต์ แกลบดําและเหล็กเส้น เป็ นต้น การดําเนิ นงานด้าน
สังคมใช้หลักการของเดมมิÉง เพืÉอศึกษากระบวนการยอมรับนวตกรรมและปรับปรุ งกระบวนการส่ งเสริ มต่อไป